To, że każdy z otaczających nas ludzi, pomimo zasadniczych podobieństw, jest indywidualnością, ma inne możliwości, inne mocne strony, jest oczywistością. Różnice te dotyczą również odmiennych możliwości uczenia się, bowiem wszyscy mamy zróżnicowane uzdolnienia i ograniczenia. Może dotyczyć także umiejętności czytania.
Czytanie to jedna z form porozumiewania się językowego. Jest ono czynnością ukierunkowaną na odbiór informacji, zorganizowaną, realizowaną według reguł danego języka i przyswajaną w toku uczenia się. Czynność czytania ma charakter układowy, realizowana jest przez wiele współdziałających ze sobą okolic mózgu. Czytanie realizują trzy współdziałające ze sobą analizatory: wzrokowy, słuchowy oraz skórno-kinestetyczny, z których każdy spełnia określoną rolę w tym procesie. Większość z nich zachodzi w korze mózgowej. Zasadniczą rolę w czynności czytania odgrywają pola drugorzędowe, gdzie to dokonują się analiza i synteza impulsów nerwowych, scalanie ich w jednolite struktury czynnościowe. Pola trzeciorzędowe oraz płat czołowy natomiast są odpowiedzialne za koordynację wzrokowo-ruchowo-słuchową. Także integracja percepcyjno-motoryczna będąca wyrazem współdziałania analizatorów uczestniczących w procesie czytania jest warunkiem opanowania umiejętności czytania. Uszkodzenia różnych części układu może spowodować różnorakie postacie zaburzeń czynności czytania.
Czym więc jest dysleksja? Warto rozróżnić podstawowe pojęcia. Dysleksja rozwojowa są to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma (dysgrafia).
Gdy mówimy o dysleksji w wąskim ujęciu mamy na myśli specyficzne trudności tylko w czytaniu. Pod tym pojęciem rozumiemy specyficzne trudności w czytaniu, u których podłoża leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej i słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji o różnym stopniu i zakresie. Dysleksję rozpoznaje się u dziecka wówczas, gdy rozwój intelektualny jest prawidłowy, wykluczono wady wzroku i słuchu oraz zaniedbanie środowiskowe czy dydaktyczne, a mimo to utrzymują się trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia czytanego tekstu. W tym znaczeniu dysleksja należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksją rozwojowa”.
Specyficzne trudności w uczeniu się ujmuje jako konsekwencje zaburzeń rozwoju niektórych funkcji poznawczych, a głównie funkcji słuchowo-językowych. Szczególną wagę przypisuje się zaburzeniom rozwoju w zakresie fonologicznego aspektu języka, zaburzenia przetwarzania fonologicznego, a wiec uwagi, pamięci i percepcji słuchowej – odbioru wrażeń i spostrzegania dźwięków mowy. Typowymi objawami tych zaburzeń są trudności z odróżnianiem głosek podobnych artykulacyjno – fonetycznie. Są to tak zwane zaburzenia słuchu fonemowego, co jest przyczyną mylenia głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Trudności z dokonywaniem analizy głoskowej słów powodują częste opuszczanie liter sylab, przestawianie kolejności liter podczas czytania i zniekształcanie struktury wyrazów. Trudności w czytaniu pojawiają się już na najwcześniejszym etapie czytania, czyli dekodowania – kojarzenia liter i głosek, które są przez nie reprezentowane. Z tego powodu więc dzieci dyslektyczne czytają wolno, z błędami i bez zrozumienia. Słaba koncentracja uwagi na bodźcach słuchowych i słaba pamięć słuchowa powodują trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu, opuszczanie wyrazów oraz ich końcówek.
W zależności od zakłóceń funkcjonowania półkul mózgowych i ich udziału w czynności czytania za D. Bakkerem możemy wyróżnić dwa rodzaje dysleksji: typ P lub typ L. Językowy typ dysleksji (dysleksja typu L) polega na tym, że uczeń czyta szybko, lecz popełnia dużo błędów ze względu na przedwczesne posługiwanie się strategiami językowymi (dla czynności czytania dominuje lewa półkula mózgu). Natomiast percepcyjny typ dysleksji (dysleksja typu P) charakteryzuje się tym, iż uczeń czyta wolno, lecz popełnia mało błędów ze względu na zbyt długo utrzymującą się dominację strategii percepcyjnych, wzrokowo-przestrzennych (dla czynności czytania dominuje prawa półkula mózgu).
Zwykle dysleksje wykrywa się u dzieci młodszych, w początkowych latach nauki szkolnej. Jednak bywa także, że dzieci dyslektyczne mają trudności dopiero w klasach starszych, gdy przedtem w klasach młodszych nie miały kłopotów z nauką czytania. Powstaje wtedy pytanie – skąd tu dysleksja? Naraz występują kłopoty z nauką i są one określane jako trudności o charakterze dyslektyczny. Dlaczego wcześniej o tym nie wiedziano? Może być tak z powodu tego, że dziecko pokonało kłopoty samo lub za pomocą trafnie dobieranych metod nauczania kompensowało braki w jednej funkcji dobrą sprawnością innej. Dobry rozwój umysłowy oraz właściwe postępowanie wychowawcze ułatwiały dziecku sytuację. W pewnym momencie w nauce wystąpiły trudności, więc ten młody człowiek wymaga w tym momencie specjalnych ćwiczeń. Innym wytłumaczeniem powstania zaburzeń czytania może być także wystąpienie aleksji, czyli dysleksji nabytej. Polega ona na utracie zdolności czytania wskutek urazu mózgu. To zaburzenie może powstać w trakcie całego życia, także w okresie dojrzewania.
Mówiąc na temat dysleksji przez pryzmat zaburzeń u uczniów starszych, u nastolatków należy wspomnieć także o tak zwanej dysleksji „skompensowanej”. Takie określenie warto stosować gdy u ucznia stwierdzono dysleksję, lecz obecnie na skutek ćwiczeń, kompensującego wpływu wysokiej inteligencji, wieku, nie popełnia on już zbyt wielu błędów. Cechą charakterystyczną jest to, że te nieliczne błędy są ważkie i mają tendencje do nasilania się w sytuacji stresu, zmęczenia, słabszej koncentracji, mniejszej kontroli i braku kontaktu z językiem ojczystym. Moim celem, jak i zapewne każdego terapeuty zajmującego się pracą z osobami z dysleksja, jest osiągnięcie właśnie takiego poziomu wśród wszystkich uczniów.
Bibliografia:
- Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2005
- Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2003
- Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M., Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 1996
- Kujawa E., Kurzyna M., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996
- Pętlewska H., Przezwyciężanie trudności w czytaniu i pisaniu. Terapia pedagogiczna, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003
- Rentflejsz – Kuczyk A., Jak pomóc dzieciom dyslektycznym?, Wydawnictwo Juka, Warszawa 1999
Udostępnij