Bajkoterapia jest jedną z ciekawszych metod terapeutycznych, która wzmacnia i wzbogaca zasoby dziecka, by to lepiej potrafiło sobie radzić z trudnościami. Bajki terapeutyczne pozwalają bez lęku spojrzeć na swoje problemy i uczą, jak pomagać sobie samemu w trudnych sytuacjach. Cudowny świat bajek pozwala odmienić zdarzenia, odczarować je poprzez powiązanie przyczyn z ich skutkami, czyli objawami lękowymi. Zdarzenia tajemnicze, mroczne i przerażające, ukazane przez pryzmat powodujących je czynników, znacznie tracą moc wzbudzania lęku. Poprzez bajki dziecko uczy się pozytywnego myślenia o sytuacjach lękotwórczych.
Stosowanie bajkoterapii przynosi wymierne korzyści na wielu płaszczyznach. Ze względu na zalety, które opowiadania dają słuchającym możemy wymienić w sferze intelektualnej porządkowanie wiedzy o świecie, wyjaśnienie związków przyczynowo – skutkowych między zdarzeniami, wzbogacanie słownictwa, racjonalizowanie i obrazowanie sposobu rozwiązywania problemu. Oprócz tego zapoznają one w sposób prosty i zrozumiały z trudną sytuacją, rozwijają myślenie intuicyjne oraz uczą strategii działania w stresowej sytuacji. W sferze społecznej bajki dają wiedzę na temat ról grup i związków społecznych, uczą rozumienia zasad współżycia społecznego, rozwijają i wzmacniają więzi rodzinne oraz budzą poczucie przynależności do rodziny i grupy. W sferze emocjonalnej zapoznają one ze skalą i bogactwem uczuć, kompensują brak i niedostatek doświadczeń świata realnego, dają poczucie bezpieczeństwa, pozwalają wierzyć, że inni myślą i czują tak samo, uwalniają od poczucia winy a także rozładowują stres i napięcie. Natomiast w sferze zachowania uczą oceniać postawy moralne, tłumaczą szkodliwe efekty działania, oduczają zachowań niepożądanych oraz uczą rozpoznawać zagrożenia i bronić się przed nimi.
Bajki umożliwiają dziecku przemyślenie problemu a następnie konfrontacje z nim w bezpieczny sposób. Wielu młodych ludzi ma poczucie winy lub wstydzi się swoich zmartwień. Trudno jest im otwarcie o nich rozmawiać. Często, jeśli zaczynamy z nimi rozmawiać bezpośrednio o kłopotach, zamykają się w sobie i wycofują. Słuchanie opowiadań natomiast jest całkowicie innym rodzaje komunikowania. Dziecko nie jest strofowane, oskarżane czy zmuszane do opowiadania o swoich problemach. Po prostu przysłuchuje się historii o dziewczynie lub chłopcu takim samym jak ono. Swobodnie słucha, uczy się, łączy fakty, jednocześnie czując się bezpiecznie. Jest w stanie słuchać i myśleć o treściach, które w innych okolicznościach mogłyby być dla niego niepokojące. Dzieje się tak ponieważ gdy zmienia się kontekst, tworzy się strefa bezpieczeństwa. I właśnie z tego powodu moim zdaniem stosowanie tej techniki terapeutycznej może przynieść bardzo dobre rezultaty podczas pracy z młodzieżą.
Bajki oddziałują poprzez treści odkryte, z którymi młody człowiek ma kontakt bezpośredni, świadomy, oraz poprzez treści przekazywane w sposób ukryty, zawoalowany, poprzez posługiwanie się symbolami dociera się do podświadomości. Istnieje koncepcja, która mówi, że dziecko bezustannie przezywa konflikty związane z niemożliwością realizacji swych pragnień. Symbole docierają do niego i powoli następuje proces ich uświadamiania. Baśnie pomagają w ich samodzielnym przepracowywaniu. Gdy stosujemy baśnie w terapii, uczeń odbiera tylko te treści, do których już dojrzał i które jest w stanie przyjąć. Symbole pomagają mu odnieść je do własnego życia i poprzez to zrozumieć własne problemy i dzięki temu się z nich oczyszczać.
Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje bajek terapeutycznych: bajkę relaksacyjną, bajkę psychoedukacyjną oraz bajkę psychoterapeutyczną. Bajka relaksacyjna to bajka której głównym celem jest odprężenie, uspokojenie i wyciszenie dziecka. Posługuje się ona wizualizacją. Wizualizacja opiera się na trzech głównych strukturach : słuchowej, wzrokowej oraz czuciowej. Akcja tej bajki toczy się zwykle w miejscu dobrze dziecku znanym, opisywanym jako spokojne i bezpieczne. Bajka ta ma wyraźny schemat: bohater opowiadania relaksacyjnego obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie może odpocząć. Przebieg akcji tej bajki nie może być dynamiczny, całość musi wprowadzać w stan rozluźnienia. Sądzę, że dodatkowo puszczona w tle uspokajająca muzyka wytworzy odpowiedni nastrój oraz wzmocni efekt relaksacji. Trwałe rezultaty osiągniemy przy stosowaniu bajek relaksacyjnych gdy zajęcia te będą prowadzone systematycznie.
Bajka psychoedukacyjna natomiast ma na celu wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, rozszerzenie jego repertuaru zachowań. Dziecko poznaje bohatera, który ma podobny problem i zdobywa wzory jego rozwiązania, uczy się postępowania w trudnej sytuacji, rozszerza swoją samoświadomość. Ten rodzaj bajek powinien mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje w taki sposób, by rozwijały one samoświadomość emocjonalną (rozpoznawanie i nazywanie emocji), by sprzyjały rozumieniu ich wpływu oraz wywołujących je przyczyn, by uczyły optymizmu, rozwijały empatię oraz dawały wsparcie. Trzeba pamiętać jednak, że bajki te nie mogą narzucać dziecku zachowania, są tylko dla niego propozycją. Nie mogą także pouczać, ponieważ to zniechęca dziecko do naśladowania postaw oraz budzi w młodym człowieku sprzeciw i oburzenie. Bajki psychoedukacyjne mają za zadanie pomóc tym, którzy w jakiejś kwestii są gorsi od innych, w poszukiwaniu odkrycia ich mocnych stron. Bo o swych słabych stronach dzieci dowiadują się codziennie. Bajki te mają na celu redukcję poczucia mniejszej wartości, pomoc w kształtowaniu adekwatnego obrazu samego siebie, poczucia własnej wartości. To wszystko sprzyja lepszemu rozumieniu samego siebie i oraz innych ludzi. Właśnie ten rodzaj bajek terapeutycznych będzie nam szczególnie przydatny podczas redukowania lęku przed odrzuceniem.
Ostatnim rodzajem jest bajka psychoterapeutyczna, która zwykle jest dłuższa w przeciwieństwie do poprzednich bajek oraz ma rozbudowaną fabułę. Jej zadaniem jest obniżanie lęku. Ma ona na celu zastępczo zaspokoić potrzeby czytelnika, dowartościować, dać wsparcie przez zrozumienie i akceptację, budować pozytywne emocje oraz przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie z nią. Na podstawie rozgrywających się w nich zdarzeń można ułatwić wystąpienie mechanizmu naśladownictwa i identyfikacji oraz przewarunkowania. W tym rodzaju utworów, podobnie jak w bajkach psychoedukacyjnych, zawarty jest inny sposób myślenia i przez to odczuwania sytuacji lękotwórczej. Bajka psychoterapeutyczna zawiera niektóre elementy baśni i bajki psychoedukacyjnej, uzupełnione o dawanie wsparcia, co w efekcie ma poprzez psychologiczne mechanizmy zbudować zasoby osobiste, a tym samym spowodować redukcję napięcia. Nabycie tych właśnie zasobów powoduje przyjęcie jako własnych nowych strategii i ukierunkowuje na realistyczną samorealizację.
Czasem zdarza się, że w końcowym etapie postępowania terapeuta zachęca ucznia do samodzielnego ułożenia własnej bajki, która byłaby projekcją, obrazem siebie, swoich lęków rzutowanych w treści i mówiła o tym, jak daleko zawędrował on na drodze ich zrozumienia. Tworzenie bajek i opowiadań, niezależnie od efektów literackich, jest swoistą autoterapią, nawet jeśli daje ono tylko chwilowe oderwanie się od problemów i trosk dnia codziennego.
Młody człowiek jest nieświadomy w dużej części własnych lęków. Powstają one na drodze poszukiwania, przystosowywania się do trudnych sytuacji, tych wszystkich, których doświadcza w środowisku rodzinnym, szkolnych, rówieśniczym itp. Tworzy się więc swego rodzaju matryca, według której realizuje się rozwój osobowości. Dziecko często nie wie i nie rozumie, dlaczego tak a nie inaczej się zachowuje. Bajki terapeutyczne można stosować, gdy dziecko jest w sytuacji lękotwórczej i doświadcza lęku, ale także wtedy, gdy objawia niepokój bądź w celach profilaktycznych. Poprzez kontakt z bajką terapeutyczną dziecko w momencie, gdy doświadcza lęku, otrzymuje wsparcie, uczy się pozytywnego myślenia o sytuacji, w której się znalazło, zastępczo zaspakaja potrzeby, jak również uświadamia sobie własne uczucia, ich objawy i przyczyny. Ponadto baśnie rozwijają zasoby języka, kształtują kreatywność i wyobraźnię.
Zalety bajkoterapii można mnożyć. Myślę, że to wystarczający powód, by stosować terapię bajką. Zajęcia z bajkoterapii mają bardzo pozytywny wpływ na funkcjonowanie w wielu różnych sferach życia oraz na kształtowanie się pożądanych zachowań. Jej stosowanie może dać zauważalne efekty i zdecydowanie warto o niej pamiętać w trakcie przeprowadzania zajęć terapeutycznych. A podjęty podczas terapii wysiłek na pewno zaprocentuje.
Ciekawe, bezpłatne bajki terapeutyczne do pobrania znajdziecie tutaj – klik
Warto również zajrzeć na tą stronę, gdzie znajdziecie wiele inspiracji do bajkoterapii – klik
Anna Karcz – psycholog, terapeuta pedagogiczny
Bibliografia:
1. Brett D., Opowiadania dla Twojego dziecka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1998
2. Brett D., Opowiadania dla Twojego (nieco starszego) dziecka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1998
3. Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2002
4. Molicka M., Bajki terapeutyczne, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2000
5. Szeliga K., Historia Guziolka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005
Udostępnij