Śmierć to temat bardzo trudny. Trudny zarówno dla dzieci, jak i dla nas, dorosłych. Zwykle staramy się nie myśleć o umieraniu, a wszystkie myśli związane ze schyłkiem życia jak najdalej od siebie odsuwać. Nie jesteśmy jednak w stanie zabezpieczyć dzieci przed zetknięciem się, prędzej czy później, z umieraniem. Śmierć ukochanego zwierzaka – spa, kota, rybki czy chomika. Śmierć babci czy dziadka. Śmierć kolegi czy koleżanki ze szkoły czy przedszkola. Czasem śmierć mamy lub taty. To wszystko zdarza się w życiu malucha czy nastolatka.
Jak zatem rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
1. Mów prawdę
Naszym celem, jako dorosłych, jest zbudowanie i utrzymanie relacji z dzieckiem. Jeśli dzieci oszukujemy, w łatwy sposób tracą one zaufanie do bliskich im osób. Domyślam się, że pokusa powiedzenia dziecku, że zmarła osoba wyjechała w podróż lub wyprowadziła się do innego miasta jest duża, jednak w żaden sposób nie sprzyja rozwojowi dziecka. Dzieci zasługują na to, by udzielać im odpowiedzi z szacunkiem i uczciwie.
2. Formułuj proste wyjaśnienia i podawaj fakty.
Mów w prostych i rzeczowych słowach, dostosowanych do wieku dziecka. Dzieci często zadowala prosta informacja czy odpowiedź. Jeśli dziecko będzie miało potrzebę dowiedzenia się więcej – na pewno Cię o to zapyta.
3. Podkreślaj, że nie stało się to z winy dziecka.
Zdarza się, że dzieci włączają tzw „myślenie magiczne”, które utwierdza je w przekonaniu, że bliska im osoba zmarłą ponieważ coś zrobiły lub czegoś nie zrobiły.
4. Wytłumacz dziecku co to znaczy śmierć.
Powiedz, że śmierć oznacza, że ciało przestaje działać. Zwykle ludzie i zwierzęta umierają, gdy są bardzo starzy, bardzo, bardzo chorzy lub gdy ich ciało jest tak mocno poranione, że lekarze nie potrafią przywrócić go do działania. Możesz posłużyć się także książką „Żegnaj, panie Muffinie”, którą napisali Ulf Nilsson oraz Anna-Clara Tidholm.
5. Zaakceptuj uczucia dziecka.
Pozwól dziecku na odczuwanie tego, co odczuwa. Nie zaprzeczaj jego uczuciom mówiąc „nie ma się co smucić, takie jest życie”. Jeśli widzisz, że dziecko odczuwa silne uczucia nie usiłuj go zagadywać alni odwrócić jego uwagi od tego, co przeżywa. Uszanuj emocje dziecka: „Widzę, że jest Ci trudno i naprawdę jesteś… (smutny\zły\rozżalony).
6. Pozwól, by dziecko stało się pełnoprawnym żałobnikiem.
Przygotuj je i zaproś do udziału w odbywaniu żałoby wraz z innymi. Może to być własnoręcznie wykonany rysunek, który zostanie włożony do trumny babci czy zasadzenie kwiatów dla psa Burka. Pozwól dziecku zdecydować w jaki sposób chce się pożegnać.
7. Zaakceptuj to, że każde dziecko może przeżywać żałobę na swój sposób.
Nie ma jednego, stałego sposobu przeżywania śmierci. Bądź jednak czujny, bowiem u dziecka w żałobie może się pojawić niechęć do kontaktów z rówieśnikami, agresja, moczenie lub koszmary nocne, trudności w koncentracji czy niechęć do wykonywania zadań szkolnych. Dziecko może ponadto rozmawiać ze zmarłą osobą w czasie teraźniejszym, naśladować gesty zmarłego, idealizować go oraz bardzo martwić się o życie swoje i innych. Jeśli uznasz, że wskazana jest pomoc osoby z zewnątrz – skorzystaj ze wsparcia psychologa.
Punktem wyjścia do wielu ważnych rozmów mogą okazać się także karty pracy wspierające w przeżywaniu żałoby „Gdy ktoś odchodzi” (zobacz tutaj), które pomagają przejść przez proces związany z odejściem bliskiej osoby.
Naszym celem jako dorosłych powinno być stworzenie atmosfery otwartości i bezpieczeństwa poprzez poszanowanie uczuć dziecka, jego pytań i wątpliwości, oraz zapewnienie odpowiedniego słownictwa w komunikacji z dzieckiem. To wszystko da istotną szanse na ułatwienie przebiegu żałoby u młodego człowieka oraz pokaże, że może liczyć wsparcie ze strony innych.
Bibliografia:
Goldman L. (2012), Jak rozmawiać z dziećmi kiedy ktoś umiera. Łodź: Wydawnictwo Feeria
Udostępnij